Molinari (Molinary) Aleksander Ludwik (1805–1868), malarz i grafik. Ur. w Błoniu koło Warszawy. Uczęszczał do Liceum Warszawskiego; ukończył 3 klasy, ale «na polecenie profesorów, jako okazujący szczególniejszą zdolność do rysunków, przypuszczony [został] przez Radę Uniwersytecką 25 XI 1819 do liczby uczniów stałych». Uczestniczył już w wystawie 1819 r., pokazując rysunkową kopię z Guido Reniego, w r. 1821 wystawiał rysunki Amorek i Achilles, nagrodzone brązowym medalem. Był jeszcze wówczas studentem warszawskiej uczelni. Gdy w r. 1825 wystawił dwa pierwsze swe obrazy oryginalne, wyróżnione pochwałą, podano, że M. jest «byłym uczniem Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Berlińskiej». Toteż pokazane w r. 1822 na akademickiej wystawie w Berlinie dwa portrety były pewnie raczej jego dziełem niż Aleksandra Molinariego. O ówczesnych możliwościach artysty dobrze świadczy portret en pied Karola Kurpińskiego z r. 1825 (Muz. Narod. w W.). W r. 1827 starał się M. o paszport na wyjazd do Włoch; popierająca tę prośbę Komisja Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. określiła 17 IX t. r. M-ego jako «byłego celującego ucznia rokującego piękne nadzieje». Równocześnie przyjęto go na kandydata do stanu nauczycielskiego. Podobno wyjechał wówczas do Monachium i Wiednia (?), ale w r. 1830 był z powrotem w Warszawie. W swych zainteresowaniach artystycznych skłaniał się już wówczas do tematów wiejskich i rodzajowych, zbliżony do romantyków; także i formalnie całkowicie przezwyciężył zasady klasycyzmu.
Od stycznia 1831 M. należał do armii powstańczej; walczył w szeregach 4 p. kawalerii. Dosłużył się stopnia podporucznika. Następnie poszedł na emigrację. W l. 1832–3 przebywał w Avignon. Malował tu olejne kopie z H. Verneta, które trafiły do miejscowego Musée Calvet (brak ich obecnie), a Mazepę wystawił w czerwcu 1833 w Genewie na loterii Komitetu Pomocy dla Polaków. Mazepę widział tu J. Słowacki, a dzieło stało się dla poety jednym z bodźców do napisania tragedii „Mazepa”. W l. 1833–4 M. mieszkał w Genewie, gdzie namalował m. in. scenę z powstania listopadowego Placówka krakusów. Działał tu w organizacjach niepodległościowych: należał do Hufca Świętego i uczestniczył w wyprawie sabaudzkiej. W związku z tym aresztowany w r. 1834, został usunięty ze Szwajcarii. Osiadł w Anglii, od 10 VI 1834 (do 12 VI 1843) pobierając od rządu brytyjskiego stały zasiłek. Należał do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP), w l. 1835–41 w Londynie, w l. 1842–3 w Paryżu. W r. 1835 kandydował w wyborach do Centralizacji (otrzymał 25 głosów), w r. 1836 podpisał Manifest TDP. Ale zajmował stanowisko własne, bardzo radykalne. W r. 1837 zawieszono go przejściowo w prawach członka, 10 XI 1844 został wyrokiem Sądu Bratniego w Nantes skreślony z listy członków TDP «za odstąpienie od jego zasad i celów». Mieszkał w Londynie, ale – jak się zdaje – był w ciągłym ruchu między Francją, Anglią, Irlandią (w r. 1841 notowany w Dublinie), podobno też Belgią i Szwajcarią. Wiedza o tym jednak oparta jest o niepowiązane informacje, do tego nie zawsze godne wiary. Systematycznie nie możemy śledzić życia M-ego. W r. 1836 jego dzieła pojawiły się na licytacji dobroczynnej zorganizowanej w Paryżu przez Polskie Tow. Politechniczne na rzecz artystów-emigrantów. W r. 1837 M. rysował na kamieniu i malował olejno widok balu na rzecz Polaków, urządzonego w Guildhall w Londynie. W r. 1838 artysta trudnił się intensywnie grafiką; litografował m. in. portrety Leonarda Niedźwieckiego i Apolinarego Kątskiego, ale całe urządzenie londyńskiej pracowni litograficznej M-ego, wraz z kamieniami i odbitkami, zostało zlicytowane za długi. Pewnie w tym czasie powstały bardzo rzadkie ryciny M-ego: Wysocki w kopalni na Syberii, Kiliński w Warszawie w 1794 r., Pani Twardowska, Chłop ostrzący kosę, Żołnierz, Kobziarz i in. W r. 1843 miał M. malować alegoryczny obraz wdzięczności Polaków dla Uniwersytetu w Montpellier.
W latach pięćdziesiątych XIX w. M. był rzekomo w kraju, jeśli wierzyć sygnaturom na jego rysunkach i szkicach o polskiej tematyce rodzajowej w typie uczniów J. F. Piwarskiego: w r. 1850 rysował w Kaliszu, w r. 1852 w Czarnogłowiu (koło Mińska Mazowieckiego, olejne Wesele chłopskie, Muz. Narod. w P.), w Płocku (Stary Rynek w Płocku, olejny, Muz. Okręgowe w Płocku), w r. 1859 w Krakowskiem (rysunki w Muz. Narod. w W.). W r. 1864 wystawiono w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie obraz M-ego Kuźnia. Jeśli w tych latach istotnie był w Polsce, to musiał ją ponownie opuścić. Już w r. 1854 podpisał deklarację potępiającą politykę ks. Adama Czartoryskiego. Jakoby w l. 1863–4 przebywał w Rzymie (Noack), zaś dn. 7 IV 1866 szpieg rosyjski J. A. Bałaszewicz donosił z Londynu, iż «pod naszym wpływem» zorganizował Tow. Pomocy Wzajemnej, spośród członków którego «Strawińskiego i M-ego, którzy propagowali zabójstwa polityczne i snuli inne tego rodzaju plany – wysłano do Sheffieldu». Schyłek życia M. spędził w Warszawie, cierpiąc nędzę. Mieszkał (w prasie podano, że «od lat wielu») w domu Ronikiera, któremu przekazał duże płótno przedstawiające Matkę Boską. Ten sam, czy podobny obraz (Matka Boska Zielna) miał w r. 1867 zostać przez parafian ofiarowany do kościoła Św. Trójcy na Solcu. Zmarł w kwietniu 1868, o czym dopiero w kilka miesięcy później doniosła prasa. Rodziny nie miał. «Był to człowiek pełen nauki i najpoczciwszego serca, a przy tym pięknej urody». Życie M-ego okrywa tajemnica (pewnie spowodowana konspiracją), a jego dorobek malarski znany jest zupełnie ułamkowo. W literaturze M. jest czasem mylony z Aleksandrem Molinarim, również malarzem, działającym częściowo w tym samym czasie.
Rysy M-ego utrwalił J. Simmler w obrazie „Niepokalane Poczęcie NMP”; – Rastawiecki, Słown. rytowników; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, (Batowski Z.); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Antoniewicz (Bołoz-Antoniewicz) J., Katalog wystawy sztuki polskiej (1764–1886), Lw. 1894; Börsch-Supan H., Die Kataloge der Berliner Akademie-Ausstellungen 1786–1850, Berlin 1971; Fiszer E., Wrotnowska D., Bibliothèque Polonaise de Paris. Catalogue des estampes, Paris 1948; Katalog wystawy powstania listopadowego, Lw. 1930; Kraszewski J. I., Catalogue d’une collection iconographique polonaise, Dresde 1865 s. 18; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX w. Katalog, W. 1962; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w W., Wr. 1969; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Bieliński, Uniw. Warsz.; Kozakiewicz S., Warszawskie wystawy sztuk pięknych 1819–1845, Wr. 1952; Noack F., Das Deutschtum in Rom, Berlin 1927 II 405; Raszewski Z., Mazepa, w: Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Z. Szweykowskiemu, Wr. 1966 s. 441; tenże, Mazepa w malarstwie i w tragedii Słowackiego, w: Romantyzm, W. 1967 s. 190; Sienkiewicz J., Malarstwo warszawskie I połowy XIX w. Pamiętnik wystawy, W. 1936; Sienkiewicz J., Derwojed J., Rysunek polski, W. 1970; Wrotnowska D., Un souvenir polonais à la Faculté de Montpellier (1855), Extrait de la revue „Histoire de la Médecine” 1957 nr 4 s. 8–9; – [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, W. 1973; Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 r. i pierwszych lat emigracji, Kr. 1964 s. 219, 485; Krawiec L., Lista członków Tow. Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851, w: Mater. do biogr. geneal. i herald. pol., I 61; Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w W. Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu bryt. w l. 1834–1899, tamże, II 87; Zbiór pamiętników i pism urzędowych dotyczących emigracji polskiej, Poitiers 1834; – „Journal de Genève” 1833 nr 59, 68; „Kur. Warsz.” 1867 nr 189, 1868 nr 161; „Tyg. Illustr.” 1869 półr. 1 s. 52; – Arch. Państw. w W.: Teki Przyborowskiego, t. 9, 1899 s. 256; B. Kórn.: nr 2413 (list z 24 I 1838 do M-ego i z 18 IX 1838 do G. Kątskiego); B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk.: nr 1202; B. Uniw. Warsz.: rkp. nr 161 poz. 1116.
Andrzej Ryszkiewicz